De werkvloer als 'glokale' plaats

Dit onderzoek was vooral gericht op praktijken van solidariteit in nabijheid (lokale solidariteit), geënt op concrete dagelijkse noden die door de aanwezigen worden gedeeld op deze locatie. In vergelijking met ‘nationale’ vormen van solidariteit zoals de welvaartstaat worden deze lokale voorbeelden wel eens te kleinschalig bevonden, beperkt tot een klein territorium en een kleine groep mensen. Maar is deze lokale solidariteit wel echt beperkt tot de plaats van ontmoeting? In hoeverre bouwen lokale praktijken van solidariteit ook aan solidariteit op afstand?

In ons onderzoek zien we plaatsen van ontmoeting niet als territoria, zoals het nationale territorium waarbinnen de welvaartstaat wordt georganiseerd. Plaatsen zijn eerder knooppunten in sociale netwerken. Op de specifieke plekken die we onderzochten zagen we hoe mensen er anderen ontmoeten, en deze opnemen in hun sociale netwerk dat zich vaak ver buiten die plaats uitstrekt. De interacties die zo ontstaan verknopen lokale met transnationale netwerken op vele manieren. De betrokken individuen staan immers niet enkel met hun voeten in het dagelijkse leven hier en nu, maar onderhouden vaak ook transnationale relaties daar en nu. Solidaire relaties hier én daar worden actief vorm gegeven in relatie tot elkaar, in de alledaagse interpersoonlijke praktijken op de plekken waar mensen wonen, werken, leren en ontspannen. 

In een bedrijfscontext vormt de solidariteit met familieleden in het land van oorsprong of de ruimere diaspora een bron voor nieuwe, of innovatieve claims op solidariteit. De lokale solidariteit wordt zo steeds intenser verweven met translokale solidariteit en beide beïnvloeden mekaar op verschillende manieren.

Bijna in alle cases beïnvloedt de diverse verbondenheid lokale vormen van solidariteit. Organisaties en plaatsgebonden netwerken worden uitgedaagd om in hun lokale praktijken om te gaan met externe relaties van solidariteit en conflict. Bij Tower Automotive werd verteld hoe de transnationale solidariteitsrelaties van werknemers dwingen om na te denken en om te gaan met conflicten elders in de wereld. Verschillende werknemers en vakbondsvertegenwoordigers getuigden hoe de wereldpolitiek en conflicten in vreemde landen op de werkvloer terechtkomen. Soms leidt dat tot goede gesprekken, maar vaak ook tot verhitte discussies tussen werknemers. Zo komt de verhouding tussen werknemers met wortels in Rusland en Tsjetsjenië wel eens onder druk te staan, maar ook tussen Hutu’s en Tutsi’s uit Burundi en Rwanda. Geloofsovertuiging speelt ook een rol in die conflicten. De globale wereld bepaalt mee hoe werknemers met elkaar omgaan op de lokale werkvloer in Gent. De werkvloer is met andere woorden een ‘glokale’ plaats geworden en de organisatie van, en samenwerking op die plaats worden beïnvloed door het wereldtoneel.

“Meestal vormt cultuur en religie niet zo’n belangrijke rol. Echter, op bepaalde momenten speelt dat wel een rol. Ik weet nog een aantal jaar terug toen er het conflict broeide in Rusland en Tsjetsjenië. Dat speelt meteen een rol. Die discussies liepen zo hoog op dat je beide groepen niet naast elkaar kon zetten aan een band of een cel.”

“Om etnisch-culturele minderheden te betrekken bij het vakbondswerk, speelt het een rol dat mensen bepaalde culturele, religieuze en politieke ideeën meenemen van hun thuisland. Dat heeft impact op het oordeel over de vakbond of de bedrijfsleiding. Enkele mensen van Congo en Chana vertelden me over hun “méfiance” tegenover de vakbond. In hun thuisland is de vakbond gewoon de staat of de bazen. Je kunt je er niet vrij uitdrukken.” 

Door de verwevenheid tussen lokale en transnationale solidariteit komen soms nieuwe solidaire praktijken tot stand. Specifieke vakantieregelingen die werknemers met een migratie-achtergrond afdwingen om de relatie met hun familie in stand te houden, worden ook toegankelijk voor autochtone arbeiders om te reizen of voor de familie te zorgen. Lokaal werd binnen de vakbond een universalistisch solidariteitsprincipe gehuldigd, waardoor een toegeving aan de ene groep immers niet ten koste mag gaan van andere groepen.

In sommige gevallen worden deelnemers aan lokale solidariteit ook meegetrokken in transnationale solidariteitsverbanden van andere deelnemers. Op zulke momenten kunnen lokale praktijken van solidariteit een opstap bieden naar meer internationale solidariteit. 

Bij Movement X Antwerpen komt een diverse groep deelnemers samen. De strijd om burgerrechten en gelijkheid binnen de stad Antwerpen doet ook nadenken over gelijkaardige vormen van strijd en solidariteit in andere plaatsen. De focus van de beweging zelf doet deelnemers nadenken over de rol van racisme in meer globale relaties van uitbuiting en uitsluiting. De achtergrond en interesses van de deelnemers zorgt ervoor dat er bruggen worden geslagen naar burgerrechten- en verzetsbewegingen in andere contexten, zoals de VS  of Palestina.

Een interventieperspectief op verbinding voorbij het lokale

Vaak vormen professionals een belangrijke brug tussen het lokale en het bovenlokale, door hun verbondenheid met institutionele structuren die op andere schaalniveau’s zijn ontwikkeld. Daardoor slagen zij er vaak beter in dan deelnemers om netwerken voorbij de plaats van ontmoeting aan te spreken om bovenlokale solidariteit op te zetten. Dit duidt op het belang van verwevenheid, niet enkel van verschillende netwerken, maar ook van bottom-up praktijken met meer stabiele instituties.

Professionals zijn zich daarbij vaak bewust van de taak die ze hebben om bruggen te bouwen tussen netwerken en plaatsen. 

Zo exporteerde het bestuur van City Pirates, op vraag van het stadsbestuur, haar succesvolle sociale voetbalproject naar andere wijken. De naamsverandering van SC Merksem naar City Pirates dient die relatie met de stad te versterken. Met een groeiend aantal spelers van buiten Merksem en de start van de werkingen in Luchtbal en op Linkeroever, wilde de club een naam waarin Merksem minder centraal staat. Alle spelers, ook die van buiten Merksem, moeten zich namelijk positief kunnen identificeren met de club. Met de naam City Pirates profileert de club zich nu ook als een sociaal project dat zich maatschappelijk inzet voor jongeren in en buiten Merksem. 

Bij Movement X wordt niet slecht op spontane wijze, door de deelname van mensen met verschillende achtergronden, solidariteit ontwikkeld met burgerrechtenactivisme elders in de wereld. Door de organisatie van ontmoetings- en vormingsavonden (bv. via een lezing over de gelijkenissen tussen Islamofobie en Antisemitisme, via een filmavond met debat over de verbanden met de strijd van de Black Power beweging in de VS,…)  wordt actief gewerkt aan het bewustzijn van deelnemers en de verbondenheid met andere plaatsen.

Soms worden professionals daarin aangepord door de deelnemers zelf. Bij Tower Automotive ontwikkelde de vakbond, op initiatief van enkele Congolese werknemers, een solidariteitsproject met Congo.

Referenties

Agustin, O.G. & Jörgensen, M.B. (eds.) (2016) Solidarity without borders. Gramscian perspectives on migration and civil society alliances, London: Pluto Press.

Ash, A., & Thrift, N. (2005). Citizens of the world: seeing the city as a site of international influence. Harvard International Review, 27(3), 14.

Featherstone, D. (2012) Solidarity. Hidden histories and geographies of internationalism, London: Zed Books.

Stuyck, K. (2011). Een sociale geografie van remittancespraktijken: Transfers van België naar Senegal als case-studie, unpublished PhD-thesis.