En de eigen MvX-diversiteit?

Het multi-etnisch geprofileerde MvX wil de diversiteit weerspiegelen en als troef koesteren (ook voor haarzelf als beweging). Met name grotere steden worden hoe langer hoe meer superdivers, met nieuwe meerder- en minderheden. Maar die demografische verschuiving vertaalt zich volgens haar op geen enkele manier in macht voor ‘de nieuwe meerderheid’. Integendeel, nationalisme en etnocentrisme floreren. Dat is een ontkenning van de realiteit waaruit MvX is ontstaan: diversiteit is haar raison d’être.

12  Het is moeilijk een beeld te krijgen van de eigen feitelijke diversiteit binnen MvX zelf: de beweging is nog jong en beperkt, lidmaatschap is weinig doorzichtig en door de turbulente geschiedenis van de AEL, dat werd gecriminaliseerd, komen een aantal mensen niet uit voor hun MvX-lidmaatschap. De activisten zijn over het algemeen relatief hooggeschoold, goed genetwerkt en links georiënteerd. Er is een ‘oudere’ generatie (die de AEL heeft gekend) en een jongere generatie (die óók vaak geïnspireerd is door de AEL). Voor een aantal mensen is de grotere etnisch-culturele en ook genderopenheid van MvX in vergelijking met AEL belangrijk. De beweging is er zich van bewust dat de eigen diversiteit afstraalt op haar mobiliserende kracht en op haar kansen om representatief te zijn in het publieke debat. Ondervertegenwoordiging (bv. van de jeugd ‘in de straat’ in de ‘elitaire’ Antwerpse afdeling) ziet men als een probleem.

Kameraden in rechtvaardigheid?

3  Er wordt in de beweging, waar mensen met diverse etnisch-culturele achtergronden toe behoren, veel gedeeld, over etnische, leeftijds- en gendergrenzen heen. Alles kan voorwerp zijn van solidariteit: ‘kameraden’ dragen zorg voor elkaar bij externe dreigingen (bv. arrestaties bij een betoging in maart 2015 werden gezien als een moment van ‘bonding’) of aanvallen (bv. op sociale media), lokalen worden gedeeld, net als vrijwillige inzet, inzamelacties, lidgeld en er is een activistenfonds om eventuele gerechtskosten te betalen: 4  “Criminalisering en discriminatie is een stevig wapen in handen van onderdrukkers en veelal ook een rechtstreekse oorzaak voor financiële problemen bij activisten, om hen uiteindelijk tot overgave te dwingen…” We mogen stellen dat in MvX, gezien het doel van de beweging, praktijken van solidariteit al snel evolueren naar burgerschapspraktijken.

7  De solidariteit in MvX is ook op internationale ontwikkelingen gericht. Er is een verplicht te ondertekenen platformtekst tegen Israël en er is de solidariteit met de Palestijnse kwestie. Ook daar worden acties voor ondernomen.

Bont burgerschap

Het concrete burgerschap bij MvX ontstaat in de gedeelde strijd en gezamenlijke solidariteitsacties, en in de verbondenheid van mensen met en zonder migratieachtergrond. Lotsverbondenheid staat centraal: eenheid in de strijd voor burgerschap en zelfbeschikking, en in collectieve solidariteit. De beweging zet zich expliciet af tegen burgerschap als formeel lidmaatschap van een gemeenschap, net omdat volgens de beweging zo’n status geen garanties biedt tegen feitelijke onderdrukking en uitsluiting. Nog scherper gesteld: burgerschap blijft dode letter als gelijkwaardigheid geen dagelijkse praktijk wordt en er tweederangsburgers blijven bestaan.

6  Door haar burgerschapspraktijken maakt MvX maatschappelijke kwesties zichtbaar en werkt de beweging verbindend, met drie claims. De eerste gaat over politieke vertegenwoordiging en eisen. Racial profiling was zo’n kwestie waarvoor MvX zich met een sit-inactie in de Wetstraat inzette, naar aanleiding van een concreet voorval. De achterliggende gedachte is dat bepaalde groepen ondervertegenwoordigd zijn in de politieke instellingen en racistisch bejegend worden. Deze solidariteit is ook een strijdsolidariteit van mensen die volop deel willen uitmaken van een superdiverse gemeenschap. MvX vertegenwoordigt gemeenschappen ook door meer indirecte burgerschapspraktijken, zoals stukken in de media naar aanleiding van uitspraken over Berbers door de Antwerpse burgemeester.

1  De claims van MvX via burgerschapspraktijken gaan ook over economische herverdeling en het opeisen van een herverdeling van de middelen. Volgens de beweging worden bepaalde groepen systematisch benadeeld: door belastingmaatregelen, door (opnieuw Antwerpse) uitspraken over en extra belastingen voor imagoverlagende (nacht)winkels… In dat laatste geval poogde MvX acties op zetten bij de betrokken uitbaters: met een petitie, bijeenkomsten, een Facebook-groep. De belangstelling was demotiverend laag en de poging om de gemeenschap van geviseerde nachtwinkeluitbaters te ‘politiseren’ mislukte.

1  De MvX-burgerschapspraktijken willen verder claims voor culturele erkenning maken, voor gediscrimineerde groepen. Zo mobiliseerde MvX n.a.v. de zaak Zwarte Piet. Doel: culturele erkenning voor groepen die het slachtoffer waren en zijn van de kolonisering of/en racisme op basis van huidskleur. Idem n.a.v. de Berberuitspraken van de Antwerpse burgemeester en het boerkini-verbod.

MvX creëert solidariteit in diversiteit en heeft een eigen politieke identiteit met haar burgerschapspraktijken inzake de ondervertegenwoordigde/miskende groepen, maar ze ervaart bij haar optredens ook obstakels. 9  Een probleem is dat er telkens voor andere groepen actie wordt ondernomen, wat het moeilijk maakt gemeenschappen aan de beweging te ‘binden’.

Strijd tegen gemeenschappelijke vijanden

Het mag duidelijk zijn: strijd en de bijbehorende collectieve verontwaardiging zijn in deze case dé bron van solidariteit in diversiteit: gezamenlijk stelling nemen tegen een gemeenschappelijke vijand, opkomen voor gedeelde belangen, streven naar een andere samenleving… Het verenigt mensen en schept lotsverbondenheid. 3  Streven naar radicale gelijkwaardigheid betekent ook: normen en waarden delen. Minder belangrijk als solidariteitsbronnen zijn onderlinge afhankelijkheid – die hier soms zelfs voor conflicten zorgt – en ontmoeting.

Uiterst belangrijk in de factor ‘strijd’ is dat die strijd een gedeeld bewustzijn vergt, een diepe en vaak emotionele identificatie met een gemeenschap en haar eigen belangen. Bedreigingen van die belangen – of omgekeerd kansen voor die belangen – zorgen voor een aanzet tot solidariteit in diversiteit. In de tweede plaats vereist strijd een tegenstander, waardoor mensen zich in hun strijd verenigen (ondanks onderlinge verschillen).

4  Een beproefd actiemiddel in de strijd tegen de gemeenschappelijke vijand zijn speeches, verklaringen en manifesten waarin de politieke strijd retorisch vorm krijgt. MvX maakt daarbij gebruik van een verzetslogica (‘We will resist’) en wijst een vijand aan waartegen de ‘wij’ van MvX en haar sympathisanten (vaak ook andere bewegingen) ten strijde moet trekken, in een ‘rechtvaardige oorlog’. De vijand, dat zijn de heersende elites en hun machtsstructuren, en ronduit slechte krachten, zoals extreem-rechts en religieuze extremisten. Drie nabije vijanden worden genoemd: racisten en neokolonialisten bij de blanken, moslimextremisme in de islam, zionisme bij de joden. Democratie, mensenrechten, solidariteit en gelijkheid: daar wordt voor gestreden en daar worden ook allianties voor aangegaan – met wel eens onderlinge wrijvingen – en gezamenlijke acties ondernomen, zoals in het Comité Stop Racisme (met Hart boven Hard, Kif Kif, MvX, AMDH België, FDH Norma), met zijn drie eisen: praktijktests, een superdivers onderwijs, ‘dekolonisatie’. De actie- en verzetsmiddelen zijn in proportie met het soort oppressie en het te trotseren ‘kwaad’.

Een diverse beweging?

12  Voor MvX is iedereen betrokken partij bij de superdiverse samenleving (en dus niet alleen gelovige allochtonen met een Arabische afkomst). Een veelheid aan mensen met diverse persoonlijke en professionele achtergronden, ‘allochtonen’ en ‘autochtonen’, gaan samen de strijd aan voor normen en waarden die radicale gelijkwaardigheid als basis hebben: “post-nationalistisch, post-identitair en post-koloniaal,” zoals Abouh Jahjah het zegt. 3  Radicale gelijkheid is het verbindende normen-en-waardenkader, en die normen en waarden worden intersectioneel, zeg maar: open en verbindend, gedefinieerd. Vandaar ook de onbestemde X in de naam: “De X staat voor radicale vernieuwing, voor het onbekende maar inspirerende, voor het zelfzekere en complexloze. X staat voor het ambitieuze en dissidente streven naar een andere maatschappij.”

6  Hoe belichaamt MvX zelf de normen en waarden die zij als beweging omarmt? Hoe belichaamt ze zelf diversiteit? Onder meer door consequente meertaligheid (en door taalfouten tegen het Nederlands te ‘koesteren’), door een quotum voor het aantal vrouwen in de raad van bestuur, door het wisselende woordvoerderschap (mensen met en zonder migratieachtergrond)…

In haar acties eist MvX respect voor de culturele gebruiken van mensen (denk aan de boerkini) en roept ze op om te weerstaan aan de assimilatiedruk. Ze wijst ook op – en voert actie rond – stigmatiserende normen en waarden in de dominante cultuur (denk aan de gepolitiseerde kwestie rond Zwarte Piet, waarbij MvX een aanpassing eist om de raciale en koloniale connotaties te corrigeren, ondanks hevige publieke tegenkanting). Kortom, MvX omarmt normen en waarden die een meer inclusieve samenleving mogelijk maken.

Stedelijke strijd

In Antwerpen is gedeelde betrokkenheid bij de stad de kern van de solidariteitsopbouw: MvX acteert in de stad. De strijd voor radicale gelijkheid is een stedelijke strijd, aldus Abouh Jahjah. Het is dan ook het stedelijke beleid dat bevolkingsgroepen uitsluit en dat als vijand onder vuur wordt genomen, ook al omdat ‘het klassieke middenveld’ dat te weinig doet, aldus MvX. Dat uitgangspunt leidt tot een diverse coalitie van burgers. Volgens sommigen houdt de specifieke politieke context in Antwerpen kansen in om actie te voeren. Een stedelijke omgeving is ook nodig om voldoende mensen van een bepaalde gezindte samen te krijgen.

MvX maakt haar burgerschapspraktijken zichtbaar op bepaalde plaatsen in de stad waar een ‘sense of place’ aanwezig is. Men wijst op hun uitsluitend karakter dan wel op hun symboolwaarde voor een inclusieve samenleving. Het gaat dan om de mogelijke naamgeving van een plein naar een Arabische verzetsstrijder (actie niet gelukt), het aanwijzen van de koloniale associaties van onderdelen van de publieke ruimte (een geplande Leopold II-herdenking werd na een MvX-actie afgeblazen)…

8  MvX vergadert in veilige, niet-publieke ruimtes en achter gesloten deuren, vaak in lokalen van een geallieerde organisatie. Dat is voor een aantal leden nodig om professionele redenen: zij willen alleen anoniem en achter de schermen werken om hun engagement voluit te kunnen uitspelen.

Rolmodellen, de eigen diversiteit en vorming

Zowel individueel als collectief bevorderen leerprocessen binnen MvX de omgang met diversiteit en solidariteit. De comfortzone van (nieuwe, onervaren) leden wordt in de eerste plaats door medeleden uitgedaagd, met als de doel de aanscherping van hun kritische bewustzijn en hun omvorming tot militanten en activisten, tot politieke subjecten. Dyab Abouh Jahjah is daarbij duidelijk een rolmodel, maar er zijn er in de Antwerpse afdeling meer. Leden worden zich bewust van hun eigen handelingsvermogen en voelen ook de kracht van collectief handelen. Zij worden tevens aangespoord om het heft in handen te nemen.

  MvX stelt per definitie constant de sociale orde waarin zij zich beweegt in vraag: alle vormen van uitsluiting, racisme en discriminatie zijn haar reden van bestaan. MvX ageert tegen effecten van ‘aangeboren’, dominante wereldbeelden, en doet dat soms bewust met een shockeffect. Dat zwengelt de onderbrekende dynamiek als collectieve opdracht aan (denk aan Zwarte Piet) en creëert een solidaire publieke gemeenschap met als centrale kwestie ‘uitsluiting’. Voorwaarde daarbij is dat de organisatie zelf ‘divers’ is en dat ze zelf stereotypen doorbreekt in haar manier van werken: “Als iedereen blank was in de organisatie, dan zou er niet altijd helemaal begrepen kunnen worden wat die minderheden echt meemaken of voelen.” Of nog: “De allochtonen aan de vergadertafel beantwoorden niet aan het stereotype beeld van allochtonen.” Het afbreken van barrières tussen ‘autochtonen’ en ‘allochtonen’ is voor de beweging zelf een startpunt, een proces en een continue zoektocht. Het is in het leren onderbreken en zelf onderbroken worden dat activisten een kritische politieke subjectiviteit ontwikkelen.

MvX vormt haar leden ook met historische voorbeelden en theoretische bagage in hun strijd voor radicale gelijkwaardigheid. De beweging draagt bij aan bewustwording, bv. rond kolonisatie en het koloniale denken, en ook rond de Amerikaanse burgerrechtenbeweging (die vaak als voorbeeld wordt aangehaald). Er worden daartoe collectieve leermomenten georganiseerd (lezingen, debatten, filmavonden…).

Evenwicht

Met welke uitdagingen die ook spanningsvelden zijn kampt een multi-etnische beweging als MvX op de weg naar de realisatie van haar doelstellingen? Dat zijn er vooral twee:

• Wat is het evenwicht tussen consensus en conflict bij de te volgen politieke strategie?
• 7  MvX werkt hier en nu, maar betuigt ook solidariteit met internationale kwesties, zoals de Palestijnse kwestie.

Wat het eerste spanningsveld betreft, is de vraag hoe er bij MvX interne consensus ontstaat om eensgezind voor de dag te komen. Hoe spreek je eenduidig in je externe communicatie? Hoe gaat men om met interne conflicten? De voorzitter-woordvoerder Dyab Abouh Jahjah speelt hierin een bepalende rol. Er is veelal bewondering en respect voor zijn handelen, maar soms is er in de Antwerpse afdeling (en bij ex-AEL’ers) enige frustratie bij de koers van het nationaal bestuur. Tegelijk erkent men dat dit bij een diverse club noodzakelijk is, meer dan bij een rigide ideologische organisatie als het vroegere AEL, en zoekt men via het debat naar een democratische uitweg, zoals bv. meer autonomie voor de Antwerpse afdeling, en de ‘solidarisering van de communicatie’.

Samenvattend

In haar streven naar een meer inclusieve, superdiverse samenleving en in haar strijd tegen uitsluiting, voor radicale gelijkheid en voor een transformatie van de samenleving staat de burgerrechtenbeweging Movement X open voor alle gemeenschappen en probeert ze een solidaire gemeenschap te creëren. Voortrekkers geven richting aan de acties en zorgen voor de externe communicatie, militanten mobiliseren alle mogelijke hulpbronnen en leden houden met hun inzet en bijdragen de beweging draaiende. Hun lidmaatschap is inhoudelijk soms moeilijk te combineren met hun professionele bezigheid. De groeipijnen lijken eigen aan innovatieve vormen van solidariteit in diversiteit, bv. bij de uitbouw van een eenduidige strategie.

De burgerschapspraktijken van MvX creëren zichtbaarheid voor maatschappelijke kwesties (racial profiling, discriminatie, neokolonialisme…) en gebruiken symbolische betekenissen in de stedelijke ruimte om hun claims kracht bij te zetten. 8  Zelf werkt de beweging met ‘veilige plaatsen’ voor haar vorming inzake onrechtvaardigheid en bij interne discussies. De leerdynamiek is bij uitstek onderbrekend en doorprikt uitsluitende normen en waarden.