Diverse Schatten

Brussel kent verschillende culturele gemeenschappen. Daarbinnen zoeken de initiatiefnemers, met hulp van het Brussels onthaalbureau voor inburgering (BON), naar schatten. Naast schatten uit België, vinden ze schatten uit vele landen ter wereld, waaronder Afghanistan, Colombia, Armenië en Senegal. Sommige schatten zijn al enige tijd in België, anderen zijn er nog maar kort. 12  De diversiteit onder de schatten is groot, vanwege verschillen in herkomstland, sociaal-economische positie, taal en de ambacht of kunstvorm die ze beheersen. Twee groepen schatten doen mee aan het project: de ‘schatten’ die centraal staan in het project, en de ‘BON-schatten’ die een aangepast traject afleggen. De diversiteit onder de ‘BON-schatten’ is het grootst. Zowel deelnemers als projectleiders ervaren deze grote mate van culturele diversiteit als een meerwaarde. 

2 Taalverschillen vormen een grote uitdaging. Niet alle BON-schatten spreken Nederlands, Engels of Frans. De projectleiders van Erfgoedcel Brussel en Citizenne zoeken naar een gemeenschappelijke taal om te communiceren en om hun opzet en verwachtingen duidelijk te maken. Tijdens de startontmoeting maken ze gebruik van gebaren, tekeningen en tolken. Maar daarmee worden toekomstige  taalbarrières niet opgelost. De meeste schattenjagers zien het niet zitten een volledig interview in een andere taal (dan hun moedertaal) af te nemen. Daarom starten projectleiders een alternatief traject met de BON-schatten. Om de taaldrempel voor de schattenjagers te verlagen worden zij met tolken erbij in groepjes geïnterviewd.

Schatten in de schijnwerpers

Schatten van mensen maakt ontmoetingen tussen schatten, schattenjagers, fotografen, projectleiders en overige Brusselaars mogelijk. Daarbij staat de ontmoeting tussen schat en schattenjager centraal. Tijdens zo'n ontmoeting brengt de schattenjager ‘de schat op verhaal’: ze vragen naar de kennis, kunde en het leven van de schat. De schattenjager kiest een schat op basis van zijn of haar interesse in de kunde van de schat. Vervolgens ontmoeten schat en schattenjager elkaar in het atelier of thuis bij de schat. Ze voeren vaak lange en persoonlijke gesprekken over de ambacht of kunstvorm van de schat, maar ook over zijn of haar leven en inspiratiebronnen. In die gesprekken delen ze tijd, passie, kennis en kunde.

Naast deze bijzondere ontmoetingen, willen Erfgoedcel Brussel en Citizenne ook de diverse schatten die Brussel rijk is in de schijnwerpers zetten. De projectleiders faciliteren interviews, geven een publicatie uit met een foto van een verhaal over de schat en organiseren publieksactiviteiten in de stad. Daarbij werken ze samen met organisaties (tapis plein, BON, de Academie voor Beeldende Kunsten) die het project mee vormgeven en uitvoeren. Schatten van mensen is een experimenteel project en de Erfgoedcel Brussel en Citizenne zijn voortdurend op zoek naar manieren om hun schatten in de schijnwerpers te plaatsen.

Culturele kennis en kunde waarderen

Culturele tradities in de vorm van ambachten en kunsten staan centraal in Schatten van mensen. Daarmee laten projectleiders zien dat meesters in ambachten en podiumkunsten in België afkomstig zijn uit verschillende culturen. De culturele achtergrond van de schat kleurt zijn of haar kunde. 10  Projectleiders en deelnemers erkennen en waarderen de culturele eigenheid van de schatten. Hierdoor hebben ‘BON-schatten’ een andere positie in het project dan in de samenleving. Veel van hen zijn nieuw in België en moeten zich aanpassen aan de dominante normen en waarden in de maatschappij. In Schatten van mensen doen zij echter mee als schat, als meester in een kunstvorm of ambacht. De schattenjagers die de ‘BON-schatten’ op verhaal brengen tonen veel interesse en erkennen de meerwaarde van hun specifieke, culturele tradities, gewoontes en ervaringen.

Bij de start van het project blijkt dat een groot deel van de ‘BON-schatten’ in een moeilijke sociaal-economische positie zitten. Leven van hun ambacht of kunstvorm is vaak niet mogelijk. Ze hebben nood aan kennis over hoe ze met hun kunstvorm of ambacht aan de slag kunnen in Brussel. Daarom organiseren de projectleiders samen met het Brussels onthaalbureau voor inburgering een bezoek aan de Academie voor Beeldende Kunsten. De ‘BON-schatten’ maken op die manier kennis met kunstinstellingen en kunstopleidingen in België. Deelname aan Schatten van mensen vergroot hun bekendheid en biedt de mogelijkheid om een sociaal en professioneel netwerk op te bouwen en uit te bereiden.

Tradities delen

Ontmoeting is de sleutel in Schatten van mensen. 9  Veel ontmoetingen zijn eenmalig en gericht op het uitwisselen van verhalen, kennis en passie over ambachten en kunsten. De ontmoeting vindt bijna altijd plaats tussen mensen die elkaar niet kennen. Toch zijn de ontmoetingen vaak persoonlijk en is er een sterke gedeelde interesse. Mensen stappen immers in het project vanwege een gedeelde interesse in een ambacht of podiumkunst en een gedeelde behoefte om daarover in gesprek te gaan met anderen. De projectleiders van Erfgoedcel Brussel en Citizenne faciliteren de ontmoetingen tussen deelnemers. Daarbovenop organiseren zij activiteiten om de kunsten en ambachten van de schatten aan een groter publiek te tonen. Die activiteiten vormen samen een projectweek waarin een aantal schatten hun atelier openstellen voor publiek. Citizenne leidt de projectweek en presenteert de activiteiten in haar programma.

3  Ondanks hun specifieke ambachten of kunstvormen, hebben de schatten veel met elkaar gemeen: ze werken met materialen, ze creëren dingen en ze hebben een open houding naar de wereld. Schatten herkennen dit in elkaar en ervaren dan ook een gemeenschappelijkheid. Het ambacht of de kunstvorm die de schatten beheersen, zitten vol met oude gebruiken en tradities die geworteld zijn in een cultuur. De waarde en het belang dat zowel schatten als schattenjagers hechten aan die tradities, delen ze onder en met elkaar.

Schatten in Brussel

De deelnemers en de projectleiders omschrijven de sfeer in het project als ‘typisch Brussels’: de diversiteit aan mensen, de taaldiversiteit en de openheid die men in het project naar elkaar toont zijn kenmerkend voor de hoofdstad.

Schatten van mensen vindt op verschillende plekken in Brussel plaats. Schattenjagers brengen de schatten op verhaal bij de schat thuis of in het atelier van de schat. Daarnaast maken de Erfgoedcel Brussel en Citizenne de rijkdom aan schatten in Brussel zichtbaar in de vorm van van een publicatie en de organisatie van een projectweek. De publicatie van het project bestaat uit affiches met voorop een foto van een schat en achterop het verhaal van de schattenjager over de schat. De affiches worden opgehangen en de schatten tentoongesteld. Zo worden de verhalen op een levendige en toegankelijke manier gepresenteerd naar het publiek. Zo ook tijdens tijdens de feestelijke presentatie van de publicatie. Na het project zal de affiche-tentoonstelling langs verschillende organisaties in Brussel reizen. Schatten van mensen sluit af met een projectweek. Tijdens die week organiseren Citizenne en de Erfgoedcel Brussel tal van publieksactiviteiten rond kunsten en ambachten in Brussel. Deze variëren van atelierbezoek bij een schat tot een wandeling door Molenbeek.

7  Schatten komen uit verschillende landen en gebruiken technieken uit hun land van herkomst. Via de ontmoetingen leren deelnemers en projectleiders zo gebruiken en gewoontes uit andere culturen en landen kennen. Die kennis over ambachten, kunstvormen en producten zijn deel van wat Brussel vandaag is.

Leren bewegen in verschillende culturen

Schattenjagers brengen schatten op verhaal. Door de verhalen die de schat vertelt, leren ze over culturele kunde, gewoontes en tradities. Een schattenjager beschrijft dat het gebrek aan kennis over de cultuur van de schat haar een beetje onzeker maakt. Ze zoekt een cadeau voor haar Afrikaanse schat en twijfelt over wat een ‘cultureel correct’ cadeau is. Ze kiest voor een ananas, maar achteraf moet ze daar om lachen en vraagt ze zich af of bier misschien toch beter was geweest.

In de ontwikkeling en uitvoering van Schatten van mensen leren de projectleiders over werken in diversiteit. Zij zoeken vooral naar manieren om te communiceren. 2  In eerste instantie zien zij meertaligheid niet als probleem, maar gaandeweg blijkt dit een grote uitdaging. Op verhaal brengen gaat immers sterk over taal. Ze leren niet alleen dat taaldiversiteit een grote uitdaging is, maar ook dat referentiekaders cultureel beïnvloedt kunnen zijn. De termen ‘project’ en ‘erfgoed’ hebben niet altijd dezelfde betekenis voor deelnemers en projectleiders. Zo vraagt een projectleider aan een Armeense schat of zijn kunde voortkomt uit tradities. Hij antwoordt ontkennend, maar uit zijn verdere verhaal blijkt dat de kennis die hij heeft wel degelijk traditioneel is. In dit gesprek geven de twee betrokkenen een andere betekenis aan ‘traditionele kennis’. De Erfgoedcel Brussel en Citizenne leren van elkaar en van de andere projectpartners. Zij ervaren het samenwerken met diversiteitspartners zoals BON als cruciaal, omdat ze kunnen leren van de expertise van BON over werken in diversiteit.

Mensen samenbrengen

Wie kan een schat zijn en wie niet? Aanvankelijk is het project gericht op erfgoed, op schatten die meester zijn in een ambacht of podiumkunst. Dit criterium is niet altijd even makkelijk te hanteren in de zoektocht naar een schat.   Veel schatten passen in het criterium, maar met name ‘BON-schatten’ passen eigenlijk niet in het vooropgestelde profiel. De projectleiders besluiten uiteindelijk om alle schatten die zich hebben aangemeld een plek in het project te geven. Zoveel mogelijk geïnteresseerde mensen betrekken is belangijker dan het sterk vasthouden aan het vooraf opgestelde profiel. Erfgoed is dus niet langer een strikte voorwaarde om schat te kunnen zijn, maar ook een aanleiding om mensen samen te brengen.

De projectleiders overbruggen de afstand tussen onbekenden door ontmoeting te faciliteren. Tijdens een eenmalige ontmoeting brengt de schattenjager de schat op verhaal bij de schat thuis of in diens atelier. 9  Het contact is hierdoor erg persoonlijk, maar ook tijdelijk. De verhalen van de schatten gaan voorbij het hier en nu. Oude tradities en culturele invloeden maken de ambachten en podiumkunsten tot wat ze nu zijn. Schatten vertellen over de tradities van hun ambacht of kunstvorm en vertellen hoe ze hier zelf mee zijn begonnen en wat ze er nu mee doen.